فرش دستبافت هریس و بخشایش از گذشته تا امروز

بخشایش یکی از روستاهای قدیمی منطقه است به تازگی در زمره شهرهای تازه تأسیس استان آذربایجان شرقی قرار گرفته . بخشایش در حوزه شهرستان هریس قرار دارد. فاصله بخشایش تا تبریز 80 کیلومتر میباشد. منطقه هریس دارای چندین شهر و روستا بوده و میتوان گفت که قالیبافی از مهمترین حرفه های مردمان آن ناحیه بوده است.از بین این شهرها و روستاها بخشایش به دلیل کیفیت و تنوع نقوش موقعیت ویژه ای دارد. باید به این نکته توجه داشت که غلبه نام هریس در بین مردم و فرهنگ قالیبافی حاکم بر منطفه، به دلیل کیفیت و مرغوبیت قالی ها یا حجم تولیدات بیشتر هریس نیست بلکه دلیل این امر وسعت بیشتر و مرکزیت اداری سیاسی این شهر نسبت به مناطق همجوار است(محمدی و همکاران، 1395).

قالی بخشایش پابه پای قالی هریس در جهان شهره شد. از دیرباز تا امروز با اجرای طرح های گوناگون و ترکیب رنگ ها بر زیبایی این قالی­ها افزوده شده است. بطورکلی طرح قالی­های بخشایش دارای گل­های درشت، ساده و با طرح­های شکسته بوده است(رضوی، 1387:30).

آنچه از تصاویر و فرش­های قدیمی و فرش­های جدید بخشایش بر می آید تاریخ قالیبافی در این منطقه را به دو دوره تقسیم کرد( محمدی و همکاران، 1395):

الف: دوره قبل از ورود نقشه قالی تبریز به منطقه بخشایش که این دوره تا اواخر قرن 12 هجری و 19 میلادی بوده است.

ب: دوره متأخر از اوایل قرن 13 و 20 میلادی به بعد که پس از ورود طرح­های قالی تبریز به بخشایش بوده است.

در دوره اول قالی­ها بر اساس الگویی خاص و ساده بافته می شدند. در این زمان طرح و نقش های حفظی و یا طرح های فامیلی توسط بافندگان بکار گرفته می شد و بافنده ­ها از تراوشات ذهنی خود در طراحی فرش استفاده می کردند. به همین دلیل این قالی­ها تنوع بیشتری داشتند.

در دوره دوم، قالی بخشایش تحت تأثیر هریس ویژگی های شهری بخود می گیرد و تجار جهت انتقال طرح و نقوش به این مناطق از ابزارهایی مانند دستمال نقشه استفاده می کردند. پس از این، نوع دیگری از نقشه ها به نام ارنک در این منطقه رواج یافت.

هم اکنون در بخشايش فرش ها با گره متقارن و با استفاده از کوجي بافته مي شوند.  در اين منطقه تراکم چله­ها، ميزاني جهت تعيين ريز بافت و يا درشت بافت بودن آن است. لذا واژه ی رج شمار در اين منطقه نامتعارف بوده، اما به جهت روشن تر شدن ميزان تراکم، معادل تراکم چله­ ها با رج (در هر 7 سانتي متر) را عنوان مي کنيم، که برابر با رج شمار 18 تا 23 است. مواد اوليه ی مصرفي از پشم و پنبه است. رنگرزي با مواد شيميايي و در بعضي موارد سفارشي با مواد گياهي صورت مي گيرد.

اشنبرنر نيز عنوان مي کند که قالي­هاي بخشايش تا حد بسيار زيادي از نظر رنگ، اندازه، طرح، پشم و کيفيت به توليدات هريس شباهت دارند و مانند آن با گره متقارن بافته مي شوند، با اين تفاوت که از انعطاف کمتري برخوردارند و اين بخصوص در نمونه هاي قديمي محسوس ­تر است (اشنبرنر، 1374 :16).

مجموعه قلی زاده از سال 1369 با تهیه مرغوب­ترین پشم­های دستریس و رنگرزی صد در صد گیاهی و با الهام گرفتن از نقوش سنتی قالی­های منطقه هریس و بخشایش اقدام به باز طراحی و بازبافی آنها نموده است.

منابع:

حشمتي رضوي، فضل االله. ١٣٨٧ .تاريخ فرش: سير تحول و تطور قالي بافي ايران. تهران: سمت.

اشنبرنر، اريک. ١٣٧٤ .قاليها و قاليچه هاي ايران. ج ۲ .تهران: سازمان چاپ و انتشارات ارشاد اسلامي.

محمدی،شبنم و دیگران(1395).تحقیق توصیفی-تاریخی:ساختارشناسی طرح و نقش مایه های قالی های بخشایش از اواخر قرن 12هجری/19میلادی تا به امروز.فصلنامه علمی_پژوهشی نگره.

https://nazmiyalantiquerugs.com

http://www.claremontrug.com